بیت نخست:
معنای بیت نخست:
هان ای ساقی جام شراب را به گردش درآور و به من بده؛ چرا که عشق در ابتدا آسان در نظرم جلوه‌گر شد اما در پایان دشوار و سخت شد.
معانی و نکات:
الا یا ایها الساقی: هان ای ساقی.
أدر: بگردان.
کأس: کاسه، جام شراب.
ناولها: آن (جام) را بده.
نمودن: نشان دادن، جلوه دادن.
تضاد: آسان و مشکل.
نکته: نکته قابل توجه و برجسته که در سرتاسر این غزل وجود دارد و دوست دارم همین ابتدا آن را خدمت شما عرض کنم، استفاده هوشمندانه و شگفت خواجه از “ها” در انتهای بیت‌ها می‌باشد؛ چرا که با این کار (استفاده از مصوت بلند آ ) حافظ گویی می‌خواهد نشانی از “آه کشیدن” در ذهن مخاطب برجا بگذارد، و چقدر تناسب شگفتی دارد با معنای مصراع دوم.
بیت دوم:
معنای بیت دوم:
به امید آنکه بالاخره باد صبا بتواند از زلف پر پیچ و تاب و مشک‌آلود معشوق عطر خوشی همچون نافه بیاورد چه خون‌ها که در دل‌ها افتاد.
معانی و نکات:
بو: ایهام تناسب دارد؛ ۱. به امید ۲. رایحه و عطر که با مشک و نافه تناسب دارد.
نافه: کیسه ای مشکین به اندازه ٔ تخم مرغی که زیر پوست شکم آهوی ختا نر قرار دارد ودر آن مشک وجود دارد؛ در اینجا استعاره از بوی خوشبوی زلف معشوق.
نافه گشایی کردن: گشودن سر نافه و پراکندن بوی خوش.
کاخر: که آخر، سرانجام.
صبا: بادی است که از زیر عرش می خیزد و آن به وقت صبح می وزد. بادی لطیف و خنک است ،نسیمی خوش دارد و گل‌ها از آن بشکفد و عاشقان راز با او گویند؛ در حقیقت این نسیم پیک میان عاشق و معشوق است و عاشق با این نسیم گفتگو می‌کند و حرف دل خود را به او می‌زند تا به گوش معشوق برسد، همچنین عطر دل‌انگیز باد صبا یادآور بوی خوش معشوق است و نشان از او دارد.
تاب: پیچ و خم.
جعد: موی پیچیده و شکن در شکن.
مُشکین: سیاه و خوشبو همچون مشکین.
خون در دل افتادن: کنایه درد و رنج فراوان کشیدن.
نکته: نکته قابل توجه در این بیت این است که بنا به باور پیشینیان، خونی که وارد ناف آهو میشود تبدیل به مشک خواهد شد، از این جهت، آهو را می‌گرفتند و دست به شکم او می‌کشیدند تا خون وارد ناف شود و به مشک تبدیل شود.(اشاره حافظ به این موضوع کاملا زیبا و هنرمندانه است).
بیت سوم:
معنای بیت سوم:
من چگونه می‌توانم در منزل معشوق(دنیا) با امنیت به عیش و عشرت بپردازم؛ چرا که هردم بانگی بر می‌آید و می‌گوید که برای رفتن و کوچ کردن خود را آماده کنید.
معانی و نکات:
منزل جانان: استعاره از دنیا.
امن عیش: اضافه اقترانی؛ آسایش زندگانی.
جرس: درای، زنگی که به گردن شتر بسته می‌شد تا حرکت کاروان را خبر دهد؛ در اینجا استعاره از لحظه‌ی کوچ و رهسپار شدن از این دنیا.
فریاد داشتن: خبر دادن به آواز.
محمل: کجاوه و هودج.
بربستن محمل: کنایه از آماده شدن برای رفتن از این دنیا.
سجع: منزل و محمل.
تناسب: دم و فریاد.
بیت چهارم:
معنای بیت چهارم:
اگر پیرمغان به تو گوید که سجاده‌ات را با شراب بیارای، بپذیر و انجام بده؛ چرا که رهرو راه خدا از آداب و رسوم مراحل طریقت به خوبی آگاه هست.
معانی و نکات:
رنگین کردن: آراستن.
گرت: اگر به تو.
پیرمغان: پیر میکده.
سالک: رهرو راه خدا، مراد از سالک در اینجا همان پیرمغان است.
تناسب: راه و منزل.
تضاد: می و سجاده.
نکته ۱: استفاده از فعل رنگین کردن سجاده با شراب طنز آمیز و هوشمندانه است؛ چرا که قاعدتا باید از فعل آلوده کردن یا حداقل آغشتن استفاده می‌شد اما خافظ به زیرکی از رنگین کردن بهره برده است.
نکته ۲: بیت به اطاعت محض و بی‌چون و چرا از پیر در طریقت اشاره دارد.
بیت پنجم:
معنای بیت پنجم:
ما در شبی تاریک و ظلمانی گرفتار شده‌ایم و از طرفی در گردابی سهمناک افتاده‌ایم و نگران خیزش موج‌های سهمگین هستیم؛ کسانی که با فراغ بال، آسوده خاطر بر ساحل آرمیده‌اند چگونه امکان دارد که حال ما را درک کنند.
معانی و نکات:
هایل: ترسناک.
سبکبار: آسوه خاطر.
تناسب: موج، گرداب، ساحل.
تناسب: بیم و هایل.
همآوایی: هایل و حال و ساحل.
بیت ششم:
معنای بیت ششم:
از بس گرفتار برآوردن آرزوی خود می‌باشم، بالاخره رسوا و بدنام شدم؛ چگونه امکان دارد وقتی برای گفتگو از رازی محفل تشکیل داده‌اند، آن راز پوشیده و پنهان باقی بماند.
معانی و نکات:
خودکام: کسی که به میل خود عمل کند و به نصیحت دیگران گوش ندهد.
جناس: کار و کام.
جناس: کام و نام.
محفل: مجلس.
بیت هفتم:
معنای بیت هفتم:
حافظ، اگر خواستار حضور در پیشگاه معشوق هستی، هرگز برای لحظهای از او غایب مشو؛ هرگاه به کسی که او را دوست داری، رسیدی، دنیا را رها کن و واگذار.
معانی و نکات:
حضور: اطلاحی است عرفانی به معنای داشتن حضور قلب در پیشگاه خداوند و روی برگرداندن از هر آنچه غیر خداست.
غیب: مقابل حضور؛ اصطلاحی عرفانی.
متی: وقتی که.
تلق: ملاقات کردی.
من: کسی که.
تهوی: دوست داری.
دع: واگذار کردن.
اهمل: رها کردن.
29 دیدگاه روشن الا یا ایها الساقی ادر کاسا و ناولها
خیلی زیبا و دلنشین بود.
سپاسگزارم.
سلام بسیار عالی
واژه سبکبار در فرهنگ دهخدا دقیقا از این بیت مثال اورده ( مقابل گران بار )معنی شده و اسوده و راحت معنی نشده. بسیار عالی
واقعا عالیست کار شما فرهیخته عزیز 👌🏻 دست مریزاد 👏🏻
با سلام و خدا قوتی جانانه
بسیار لذت بردم از تعبیرهای روان و ساده تون. بیصبرانه منتظر باقی اشعار هستم ان شالله حضرت حافظ به یاری و لطف خدا توجه و عنایت شون رو برای کار بسیار عالی که شروع کردین داشته باشن و پر قدرت ادامه بدین
با سلام
سپاسگزارم.
همه کارم زخود کامی به بد نامی کشید آخر نهان کی ماند آن رازی کز و سازند محفل ها
سلام و عرض ادب / در معنی این بیت با اجازه بزرگان نظری داشتم مینی بر اینکه :
منظور شاعر از خودکامی همان عاشق شدن است که جز معشوق کسی را نمیبیند وپند و نصیحت کسی را گوش نمیکند . و اشاره به داستان عشق(لیلی ومجنون ) دارد که سر زبان ها افتاده است ودر هر
محفلی از آن سخن گفته میشود و نمیتوان آن را از گوش شنونده پنهان کرد وهمه مشتاق شنیدن چنین خبر هایی هستند .
عالی بود استفاده کردم ممنونم
سپاسگزارم.
با عرض سلام و ادب خدمت جناب آقای دکتر علیزاده با تشکر از تفسیر زیبایتان در مورد ادر کاسا وناولها و اشاره به بگردان جام را چون اگر دوستان سن و سال دار به خاطر داشته باشند در سالهای گذشته تا ۱۳۵۰ قهوه خانه ها غیر از مشتری های داخل قهوه خانه به کسبه و مغازه های اطراف خود سرویس می دادند شاگرد قهوه چی یک سینی که نردیک بیست استکان چای داخلش بود به دست می گرفت و در معابر پر جمعیت سینی را در کف دست نهاده و پیچ و تاب ورقص موزونی میداد که خیال می کردی هر آن استکانهای پر از چای واژگون ویا سرنگون شوند ولی او با مهارت تمام با همان حالت به حرکت خود ادامه میداد اون رقص و بالا پائین بردن سینی همان حالت را خواحه ادرکاسا وناولها بیان می کند درود بر شما زنده و جاوید باشید جناب دکتر محترم و بزرگوار علیزاده عزیز.
سلام با تشکر از نکته سنجی جنابعالی.
زنده باد . سپاس .
سلام بسیار عالی بود تعبیر و تفسیر حضرتعالی من فقط مصرع‌های عربی را متوجه نشده بودم که به لطف شما و ترجمه کلمه به کلمه حاصل شد. سپاس بی پایان
ممنون از شما
سلام ممنون از لطفتون به خاطر تفسیر و نکات هر بیت از شعر… :)بسیار عالی بود… 👍🏻
بسیار عالی و قلمی بسیار روان و همه فهم. خسته ناشی دکتر جان.
سلام ممنون از نکات ریز تفسیر هر بیت.
سلام ممنون از دقت نظر جنابعالی
بسیار عالی بود. متشکرم
بابت توضیحات کامل و مفیدتون سپاسگزارم 🌹🍒
واقعا دوست داشتم و این تفسیر منو برگردوند به سالها پیش سر کلاس های ادبیات 🙂 ممنونم خیلی یاد گرفتم ازتون
سلام وتشکر از شما جناب علیزاده 🤎
همیشه به دنبال چنین سایت پربار و پراز حال خوب بودم که خداروشکر سایت شما رو پیدا کردم
خواهشمندم که اشعار جناب عمر خیام و رودکی و …
را نیز تحلیل و تفسیر کنید
سپاسگزارم خیلی ساده و مفید
خدا خیرت بده عالی عالی
سپاسگزارم
سلام از بچگی مترصد زمانی بودم که حافظ خوانی رو شروع کنم خدا رو شاکرم که الان در ۴۴ سالگی توفیق برام حاصل شد که این کار رو آغاز کنم و چه خوب شد که شما ترجمه رو گذاشتین و تونستم معانی اولین شعر رو متوجه بشم
سلام و درود بر شما
امیدوارم با این کار بتوانم خدمتی به فرهنگ ایران انجام دهم.
بسیار قابل فهم و روان ترجمه شده بود و تمام ایهامات بنده را رفع کردید
سپاس فراوان
درود بسیار عالی…. پاینده باشید