ای دل به کــوی عشــق گـذاری نمی‌کنی

در این غزل حافظ به انسان یادآوری می کند که تمام امکانات برای عاشقی فراهم است و آنچه لازم است برای سفر به شهر عشق مهیاست، بنابراین قدم در راه بگذار و…

در ادامه سعی خواهیم کرد نکات، آرایه ها و معانی ابیات را توضیح دهیم.

بیت نخست:

کوی: محله

کوی عشق: اضافه تشبیهی، عسق به محله و کوی تشبیه شده است.

اسباب: آلات، وسایل.

معنی: ای دل با آنکه همه وسایل و مایه ها را در اختیار داری و هیچگونه کم و کسری نداری،آیا عاشق نمی ­شوی و کاری نمی­ کنی.

بیت دوم:

چوگان: چوبی که دسته آن راست و باریک و سرش اندکی پهن و خمیده است و با آن در بازی چوگان گوی را زنند.

چوگان حکم و باز ظفر: اضافه تشبیهی،

باز: پرنده شکاری.

معنی: حکم و فرمان مانند چوگان در دست هست اما گویی نمیزنی؟و اقدامی نمی­کنی؟ پیروزی و کامیابی همچون پرنده ­ای شکاری در دستان تو هست اما شکاری نمی­کنی؟

بیت سوم:

موج زدن خون در جگر: کنایه از رنج و غم بسیار

نگار: معشوق، البته لازم به توضیح است که اصل کلمه نگار به معنای نقش و رنگ هست.

معنی: رنج و اندوهی که در دل خود داری آیا آن را در راه به دست آوردن معشوقی خرج نمی­کنی؟

بیت چهارم:

مُشکین: خوشبو ، عطرآگین.

صبا: باد صبحگاهی، البته لازم به توضیح است که عرفا در اهمیت باد صبا بیان می­ کنند که این باد از جانب حرم امن الهی می ­وزد و پیک عاشق و معشوق است.

معنی: اخلاق و خلق و خوی تو از این جهت خوش و عطرآگین نشده است که همچون باد صبا از کوی دوست عبور نمی­کنی.

بیت پنجم:

ترسم: مطمئن هستم،.

چمن: سبزه و گل.

آستین گل بردن: کنایه از بهره­ مند شدن .

گلشن: باغ گل.

معنی: زمانی که تو از این باغ پر از گل( دنیا) تحمل سر سوزنی سختی نمیکنی، یقین دارم که هیچوقت از آن بهره ­مند و کامیاب نیز نخواهی شد.

بیت ششم:

نافه: کیسه ای مشکین به اندازه تخم مرغی که زیر پوست شکم آهوی ختا وجود دارد و بسیار معطر و خوش بو است.

مُدرَج: درج شده.

  طره: موی جلو پیشانی، موی تابدار و آراسته.

نکته: لازم به ذکر است که در قدیم لباس ها به گونه ­ای بوده است که جیب آن در آستین بوده است و از این جهت چیزی در آستین داشتن کنایه از دم دست بودن است، جدا از این مورد خوب است بدانیم در قدیم یکی از لوازم آرایش بوده است که جهت خوشبو و عطرآگین کردن مو به کار می ­رفته است.

معنی: صدها نافه عطرآگین در دستان تو آماده و مهیا هست، اما آن را فدای موی زیبای معشوقی نمیکنی؟ و در راه عشق کاری نمی­کنی؟

بیت هفتم:

ساغر: جام شراب.

خمار: سردردی که  بعد از خوردن شراب به آدمی دست می­ دهد.

معنی:  جام ظریف و زیبای شراب را به خاک می ­افکنی و آن را هدر می­ دهی ؟ و هیچ نگران بلای خمار خود نیستی؟(کنایه از اینکه فرصت عیش را از دست می­ دهی و هیچ پروای روزهای سختی نداری؟)

بیت هشتم:

معنی: حافظ برو که اگر همه مردم بنده پادشاه زمان خود هستند و از او اطاعت می­ کنند، باری تو این کار را انجام نمی­دهی.