هشیار کسی باید کز عشق بپرهیزد

بیت نخست:

معنای بیت نخست:

کسی هشیار و خردمند است که بتواند از عشق دوری گزیند، اما این سرشتی که من دارم با عقل سر سازگاری ندارد.

نکات و آرایه­‌ها:

تضاد: عشق و عقل.

طبع: سرشت.

تضاد: بپرهیزد، نیامیزد.

بیت دوم:

معنای بیت دوم:

انسانی که دلی آراسته‌­ی معنی داشته باشد، و به حقیقت رسیده باشد، اگر صاحب هر دو عالم نیز گردد، باز آن را نثار معشوق می­‌کند.

نکات و آرایه­‌ها:

معنی: حقیقت.

یکی: معشوق.

در پای کسی ریختن: فدا و نثار کسی کردن.

بیت سوم:

معنای بیت سوم:

اگر بلا و رنج چونان سیلی جاری گردد، انسان شوریده نخواهد ترسید، و اگر بلا همچون تیر از آسمان ببارد، انسان دیوانه فرار نمی­‌کند.

نکات و آرایه­‌ها:

اضافه تشبیهی: سیل عِقاب.

اضافه تشبیهی: تیر بلا.

تضاد: شورید، اندیشیدن.

تضاد: دیوانه، پرهیز.

بیت چهارم:

معنای بیت چهارم:

عشق تو همچون بیابانی است که تنها من در آن سرگشته نیستم، عشق و علاقه به لب شیرین تو، چه شورها و غوغاهایی به پا کرده است.

نکات و آرایه­‌ها:

بادیه: بیابان.

سودا: عشق.

اضافه تشبیهی: بادیه سودا.

شور: ایهام تضاد ؛ ۱. غوغا ، ۲. مزه شیرین.

تضاد: تنها من، بس.

بیت پنجم:

معنای بیت پنجم:

وقتی بخت و اقبال مساعد نیست، چه هنر و چاره‌­ای بیندیشم، که از وصالت بهره­‌مند شوم! انسان فقیر و تهیدست، خوار و بی­‌مقدار است، هر چند کوشش کند.

نکات و آرایه‌­ها:

فن: هنر.

بی­مایه: فقیر، تهیدست.

زبون: خوار و بی­‌مقدار.

بیت ششم:

معنای بیت ششم:

اگر مرا به پیش خود بخوانی، لطف و بخشش کرده‌­ای، و اگر مرا از نزد خود برانی عدالت نسبت به من روا داشته­‌ای، اما اگر کسی پس از نهی تو، برود و بگریزد، قدر تو را نشناخته است.

نکات و آرایه­‌ها:

فضل: کرم، بخشش.

خواندن: دعوت کردن.

زجر: راندن، دور کردن، نهی کردن.

بیت هفتم:

معنای بیت هفتم:

از وقتی عاشق و شیفته‌­ی تو شده­‌ام، تمام درها را به روی خود بسته­‌ام و کسی را بخودم راه نمی­‌دهم، حقیقت این است جایی که تو حضور یابی چه شور و غوغاهایی که به پا نمی­‌شود.

نکات و آرایه‌­ها:

پیوستن دل به کسی: عاشق شدن.

راه همه در بستم: در را به روی همه بستم.

تضاد: نشتن و برخاستن.

بیت هشتم:

معنای بیت هشتم:

سعدی هرگز نگاهش را از تو برنمی­‌دارد، حتی اگر چهره­‌ی خود را از سعدی برگردانی، من باز به تو پناه خوام آورد و به دامنت خواهم آویخت.

نکات و آرایه‌ها:

کوته کردن نظر: نگاه مختصر و کوتاه.

روی برگرداندن: پشت کردن، اعراض کزدن.

در دامن آویختن: پناه بردن.