بیت نخست:
معنای بیت:
زلف زنجیر مانند دوست همچون حلقه ی دامی پر از بلا است؛ هر کس در این حلقه پر از بلا نیست، از آن هیچ آگاهی ندارد.
نکات و آرایه ها:
سلسله موی: اضافه تشبیهی.
تکرار: حلقه.
بیت دوم:
معنای بیت:
اگر در هنگام نگریستن او مرا با شمشیر بزنند، هیچگونه دریغ و افسوسی نخواهم خورد، چرا که لازم است صدها انسان همچون من فدای دیدن یک لحظهی او شوند.
نکات و آرایه ها:
تیغ: شمشیر.
تکرار: نظر.
بیت سوم:
معنای بیت:
اگر در راه رسیدن به دوست جان خود را از دست دهیم هیچگونه دریغی نخواهیم خورد چرا که حضرت معشوق را از جان خود بیشتر دوست داریم.
نکات و آرایه ها:
تکرار: جان.
تکرار: دوست.
بیت چهارم:
معنای بیت:
شرع برای اثبات درستی ادعای عاشق به دنبال هیچگونه شرح و بیانی نیست؛ چرا که گونه ی زرد و ناله ی زار انسان عاشق خود بهترین گواه و راهنماست.
نکات و آرایه ها:
دعوی: ادعا.
دلیل: راهنما.
بیت پنجم:
معنای بیت:
سرمایه ی انسان پرهیزگار، به میزان توانایی اش در زمینه ی شکیبایی و خرد است؛ خرد من اسیر عشق و شکیبایی ام تسلیم آرزو است.
نکات و آرایه ها:
مایه: سرمایه.
زبون: خوار.
هوا: آرزو، میل.
بیت ششم:
معنای بیت:
عاشقی که اسیر معشوق است و جانش تسلیم او، جرات بیان هیچگونه پرسشی ندارد که چرا فلان میکنی و چرا بهمان.
نکات و آرایه ها:
دلشده: عاشق.
پایبند: اسیر.
زهره: جرات.
بیت هفتم:
معنای بیت:
حقیقت این است که او مالک و صاحب سرزمین هستی است و داوری است که رد و قبول همه در دست اوست؛ بنابراین هر کاری او انجام دهد جور و ستم نیست اما اگر ذره ای تو بنالی در حق او جفا کرده ای.
نکات و آرایه ها:
مالک: صاحب.
ملک وجود: اضافه تشبیهی.
حاکم: داور.
تناسب: جور و جفا.
بیت هشتم:
معنای بیت:
اگر شمشیر از غلاف برآری یا زهر در جام ما بریزی تا ما را از بین ببری، این را بدان که از جانب ما این رفتار تو پذیرفته است و ما خشنود هستیم.
نکات و آرایه ها:
تیغ: شمشیر.
نیام: غلاف.
جناس: قبل، قبول.
تناسب: قبول، رضا.
بیت نهم:
معنای بیت:
چه مرا با لطف خود بنوازی و چه با قهر خود بسوزانی، در هر صورت، حکم تو بر من روان خواهد بود و زجر تو بر من سزاوار.
نکات و آرایه ها:
تضاد: لطف، قهر.
گداختن: سوزاندن.
جناس: روان، روا.
بیت دهم:
معنای بیت:
هر کس به خاطر ظلم مراقب و یا به سبب جفای معشوق، عهد و وفای خود را نسبت به معشوق از یاد ببرد در حقیقت انسان پرادعا و بی وفایی است.
نکات و آرایه ها:
تناسب: جور، جفا.
بیت یازدهم:
معنای بیت:
سعدی! هر کاری دوست انجام دهد شیرین و خوب است، معشوق هر چند یکسره دشنام و ناسزا بگوید، چون این دشنام از لب شیرینش بیرون میآید مانند دعا دلپذیر و شیرین است.
نکات و آرایه ها:
تضاد: دشنام، دعا.
