معنی شعر اگر چه باده فرح بخش و باد گل بیز است

بیت نخست:

معنای بیت:

هرچند باده باعث شادی و نشاط است و باد خوشبو و معطر است، هشیار باش! مبادا همراه با صدای چنگ شراب بنوشی چرا که محتسب زیرک است و در کمین نشسته است.

نکات و آرایه ها:

فرح‌بخش: شادی آور.

گل بیز: صفت مرکب فاعلی، بیز فعل امر از بیختن. در اینجا آنچه دارای بوی معطر است.

محتسب: مامور اجرای شرع.

تیز: زیرک.

بیت دوم:

معنای بیت:

اگر پیاله ای از شراب و همنشینی یافتی، با احتیاط و عاقلانه رفتار کن، چرا که روزگار، روزگار فتنه و آشوب است.

نکات و آرایه ها:

صٌراحی: ظرف شراب که به شکل حیوانات از جمله مرغابی می­ساختند.

حریف: همنشین باده نوشی.

معنای بیت:

پیاله خود را در آستین لباست مخفی کن! زیرا روزگار همچون چشم جام شراب خونریز و قاتل است.

نکات و آرایه ها:

مرقع: مُرَقَّع در لغت به معنی جامه وصله دار، جامه‌ای که از تکه پارچه‌های دوخته شده درست شده باشد، خرقه، خرقه‌ای که وصله‌های چهارگوش داشته باشد.

نکته: چنانچه در بیت پیشین گفته شد صراحی ظرف شراب بود که به شکل حیوانات ساخته می­شد با توجه به این بیت ظاهرا این ظرف شبیه به پرنده یا حیوانی بوده است که از چشمان او شراب ریخته می­شد و با توجه به رنگ سرخ شراب حافظ آن را وجه شبه خونریز بودن زمانه دانسته است.

بیت چهارم:

معنای بیت:

با اشک و از سر حسرت لباس­های خود را از شراب بشوییم؛ چرا که هنگام تقوی و زمانه پرهیز شده است.

نکات و آرایه ها:

به آب دیده شستن: با اشک و ناراحتی شستن. افسوس خوردن.

ورع: ورع اجتناب کردن از شبهات است.

تناسب: ورع، پرهیز.

تناسب: روزگار، موسم.

بیت پنجم:

معنای بیت:

از آسمانی که چنین کج رفتار و وارونه کار است، خواهان عیش و عشرت نباش! چرا که آسمان مانند خم شرابی است که حتی قسمت صاف و زلال آن نیز پر از دٌرد شده است.

نکات و آرایه ها:

باژگون: وارونه.

صاف: قسمت زلال شراب.

درد: ته نشین شراب.

نکته: آسمان وارونه به خٌم شرابی تشبیه شده، که  سر و ته شده است؛ بنابراین، تمام محتویات خمره شراب دٌردآمیز شده است.

بیت ششم:

معنای بیت:

آسمان بلند همچون غربالی است که خون از آن می­چکد، و ریزه­ای که از این غربال فرو می­ریزد سر کسری و خسرو پرویز است.

نکات و آرایه ها:

برشده: بلند.

پرویزن: غربال.

نکته: تصویر ارائه شده در این بیت تصویر شگفتی است، حافظ آسمان را به غربالی تشبیه کرده است که خون از آن می­ چکد(بس که آدمیان را کشته است و می­ کشد)!

بیت هفتم:

معنای بیت:

حافظ با شعر زیبای خود عراق و فارس را تسخیر کرده ­ای، حال نوبت بغداد و تبریز است.