معنی شعر منم که شهره شهرم به عشق ورزیدن، غزل شماره ۳۹۳ حافظ

غزل “منم که شهره شهرم به عشق ورزیدن…”، بی ­شک یکی از زیباترین و پرمغزترین غزلیات حافظ هست؛ یکی از محوری ­ترین نکاتی که حافظ به گونه ­های مختلف کوشش می­ کند در این غزل به ما بیاموزد ، اهمیت نگاه عاشقانه و ندیدن عیب و بدی در دیگران و در همه زندگی است، به عبارت دیگر نگاه عاشقانه به همه اموری که در زندگی اتفاق می ­افتد مهمترین مسأله ایست که حافظ کوشش می کند با تعابیر و شکل های مختلف در این غزل به ما بیاموزد.

در ادامه کوشش خواهیم کرد آرایه، نکات و معنای شعر فوق را بیان کنیم.

بیت نخست: جناس: شهره و شهر.

واج­ آرایی: (شین).

بد دیدن: بدبین بودن، همه چیز از سر عیب و بدی تفسیر کردن.

تلمیح:مصراع دوم این بیت یادآور داستان حضرت عیسی و نگاه کردن به لاشه حیوان است که در آن میان تنها دندان سفید آن حیوان را می ­بیند.

معنی: در این شهر تنها من هستم که نسبت به همه چیز عشق می­ ورزم، و تنها من هستم که چشم خود را با بد دیدن آلوده نساخته ­ام. نکته ظریفی که در این بیت حافظ یادآوری می­ کند این نکته است که اگر از سر بدبینی به زندگی نگاه کنی، نخست وجود خود را آلوده ساخته ­ای!

بیت دوم: وفا کنیم: در اینجا مراد از وفا، وفای ما در برابر عهد و پیمان روز الست می ­باشد.

ملامت کشیدن : تحمل سرزنش و نکوهش.

اشاره به آیه قرآن وَلَا یَخَافُونَ لَوْمَهَ لَائِمٍ(آیه ۵۴ سوره مائده) معنی آیه: از سرزنش هیچ سرزنشگری نمی ­ترسند.

معنی: بر سر عهد وپیمان خود باقی بمانیم و در این راه از سرزنش هیچ سرزنشگری نهراسیم و خوش باشیم؛ زیرا در راه روش پرستش عاشقانه، هرگونه رنجیدن و گله کردن نشان کفر و ناسپاسی است.

بیت سوم: پیر میکده: پیر میکده، پیر می­فروش، پیرمغان و.. همه این تعابیر در نظر حافظ معادل یکدیگر است و آن نماد انسان کامل و دانای کل است.

راه نجات: راه رستگاری. همان راهی که تمامی پیغامبران برای آن آمده ­اند.

معنی: از پیر میکده پرسیدم که راه رستگاری و نجات چیست؟ جام شراب را طلب کرد و گفت: اینکه هر عیب و ایرادی را بپوشانی.

 چند نکته شگفت در مورد این بیت: نخست اینکه حافظ یا به عبارتی پیر میکده راه رستگاری را  ندیدن عیب و رها کردن بدبینی می­داند و نکته عجیب ­تر وشگفت ­تر اینکه پیر میکده برای راهنمایی حافظ و پاسخ دادن به سوال او ابتدا طلب جام شراب می­کند و از آنجا که  گفته شد پیر میکده در نظر حافظ نماد انسان کامل هست، قاعدتا تمام حرکات و گفتار او باید رمزگونه باشد، پس پیر میکده بطور سربسته و رمزگونه به حافظ و ما می­ آموزد که راه نجات و رستگاری در گرو اینست که ما عیب و ایرادی نبینیم و برای رسیدن به این مرحله نیز باید مست گردی!  البته مشخص است که مراد از مستی در اینجا همان نگاه عاشقانه و سرمستی حاصل از آن است. به عبارت دیگر پیر میکده می­ گوید؛ چنانچه خود را سرگرم! و سرمست! نگردانی، شروع به عیب و ایراد گرفتن از خلقت و آدمی­زادگان  خواهی کرد. هرچند این مطلب طولانی می­ شود اما دلم اجازه نمی­ دهد این داستان عطار را در اینجا نیاورم:

آری عطار نیز معتقد است تا آدمی سرشار از عشق و مستی است، عیب و ایراد را نمی بیند.

بیت چهارم: باغ عالم: اضافه تشبیهی.

مردم چشم: مردمک چشم

گل چیدن: بهره­مند شدن.

نکته قابل توجه: حافظ در این بیت عملا عاشقانه به خلقت می­ نگرد و عالم را باغی زیبا می­ داند و مراد دل را بهره ­مند شدن از گل زیبای رخسار یار می­ داند، به عبارت دیگر کوشش می کند مفهوم بیان شده خود در مقام عمل نیز به تصویر بکشد.

معنی: هدف و غایت دل از تماشای باغ زیبای آفرینش چیست؟ اینکه آدمی به وسیله مردمک چشم از چهره زیبای تو بهره­ مند شود.

بیت پنجم: کنایه:نقش برآب زدن: کنایه از نابود و محو کردن.

ایهام تناسب: خراب کردن: ۱. نابود ساختن،۲. خود را مست و مدهوش ساختن.

معنی: شدت علاقه من به شراب از آن­ جهت است که (خود) را ویران سازم و هر گونه نقش و نگار مربوط به خود پرستی را ویران و نابود سازم.

بیت ششم: زلف: بعضی از عرفا زلف را نماد جذبه وکشش الهی می ­دانند، همچنین برخی آن را به معنی قرب و نزدیکی به حق در نظر گرفته­ اند.

واثق: اعتماد، کشش: جذبه.

جناس: سو و سود.

جناس یا تناسب حروف: کشش و کوشش.

معنی: به لطف و رحمت ِکشش و جذبه ­ی تو باور دارم و گرنه اگر از سوی تو کشش و عنایتی نباشد تمام سعی و کوشش ما بی­فایده خواهد بود.

بیت هفتم: عنان تافتن: روی برگرداندن.

نکته قابل توجه: معمولا عمل واجب با فعل مثبت به کار می رود اما حافظ جهت برجسته­ سازی عمل واجب را به طور شگفت انگیزی با فعل منفی بکار برده است و طنز عجیبی در این بیت نیز بکار برده است.

معنی: از این مجلس پند و اندرز روی گردان خواهیم شد و به طرف میکده خواهیم رفت، زیرا نشنیدن پند کسانی که خود عمل نمی­کنند، واجب است.

بیت هشتم: خط یار: موهای تازه روییده اطراف چهره یار.

خوب: زیبا.

عارض: چهره.

نکته زیبا در مورد این بیت: حافظ به ما می ­آموزد که ببین طبیعت و خلقت خداوند نیز عاشق و سرسپرده زیبایی است، تو نیز بیاموز و عاشق زیبایی باش، بخاطر همین مطلب مثال می ­زند و می ­گوید به صورت زیبارویان بنگر و ببین چگونه موهای اطاف چهره­اش دور صورتشان می­ گردند و طواف می­ کنند

معنی: از موهای تازه روییده اطراف چهره معشوق، عشق ­ورزی با چهره زیبا را بیاموز،زیرا گردیدن در اطراف چهره­ ی زیبارویان دلنشین و خوشایند است.

بیت نهم: زهد فروش: کسانی که ادعای پاکی و دینداری دارند.

معنی: ای حافظ تنها لب معشوق و جام شراب سزاوار بوسیدن است، مراقب باش و بدان بوسیدن دست کسانی که ادعای پاک بودن دارند اشتباه و گناه هست.