تفسیر شعر واعظان کاین جلوه در محراب و منبر می کنند

بیت نخست:

معنای بیت نخست:

نصیحت­‌گویان که چنین خود را پاک و مطهر در محراب و منبر نشان می­‌دهند در خلوت کاری بر خلاف گفته‌­های خود انجام می­‌دهند.

نکات و آرایه های ادبی:

واعظ: نصیحت­‌گو.

جناس: جلوه، خلوت.

تضاد:جلوه و خلوت.

تناسب: واعظ، محراب، منبر.

نکته: یکی از رندانه ترین ناسزاهایی که در طول تاریخ زبان و ادبیات فارسی به ریاکاران گفته شده است این بیت حافظ است و تمام زیبایی این ناسزا نیز از آنجا شروع می­‌شود که حافظ هیچ ناسزایی نگفته است. اجازه بدهید واضح­تر این مطلب را بیان کنم حافظ در مصراع دوم تنها  به این گفته بسنده می کند “آن کار دیگر می­‌کنند” چنانچه می بینید حافظ عملا هیچ حرف خاصی نزده است اما در واقع عبارت “آن کار دیگر” گویی همانند “نقطه چین” عمل می‌­کند چرا که ذهن خواننده به طور ناخودآگاه آن نقطه چین را پُر می کند در حالی که در واقعیت حافظ هیچ ناسزایی نگفته است.

بیت دوم:

معنای بیت دوم:

سوالی دارم از دانشمند مجلس این نکته را بپرس: چرا کسانی که مردم را  وادار به توبه و پرهیزگاری می­‌کنند خود هرگز توبه نمی­‌کنند.

نکات و آرایه های ادبی:

مشکل داشتن: سوال داشتن.

نکته: مصراع دوم احتمالا اشاره به آیه‌­ی ۴۴ سوره بقره دارد: أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَأَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتَابَ ۚأَفَلَا تَعْقِلُونَ.

توبه کمتر می­‌کنند: هرگز توبه نمی­‌کنند.

بیت سوم:

معنای بیت سوم:

مثل اینکه هرگز به روز قیامت اعتقادی ندارند چرا که مشغول این همه نیرنگ و تقلب در کار خداوند هستند.

نکات و آرایه های ادبی:

روز داوری: روز قیامت.

قلب: تقلب و وارونه جلوه دادن.

دغل: مکر و فریب.

داور: خداوند.

بیت چهارم:

معنای بیت چهارم:

خداوندا این تازه به دوران رسیده ها را به جایگاه قبلی خودشان بازگردان چرا که امروزه به واسه داشتن چند غلام ترک و چند چارپا  به همه فخر می فروشند و خود را برتر از همه می دانند.

نکات و آرایه های ادبی:

نو دولت: تازه به دوران رسیده.

استر: چارپا.

تناسب: خر، استر.

با خر خودشان نشان: به جایگاه قبلی خود باز گردان.

بیت پنجم:

معنای بیت پنجم:

ای کسی که در خانقاه به گدایی رسیده ای از آن جا برخیز و به سمت دیر مغان برو و ببین که در آنجا به تو شرابی می دهند که به واسطه خوردن آن دل تو ثروتمند و غنی خواهد شد.

نکات و آرایه های ادبی:

خانقه: خانقاه؛ محل عبادت صوفیان.

برجه: برخیز.

دیر مغان: محل عبادت زرتشتیان.

آب: استعاره از شراب.

تضاد: گدا و توانگر.

بیت ششم:

معنای بیت ششم:

زیبایی نامتناهی خداوند هر چند که عاشقان خود را می­‌کشد اما باز گروهی دیگر از عالم غیب آشکار می‌­شوند و عاشقانه آماده جان‌فشانی در راه او می­‌شوند.

نکات و آرایه های ادبی:

زمره: گروه.

غیب: جهان ناپیدا.

سر بر می­کنند: آشکار می‌­شوند.

بیت هفتم:

معنای بیت هفتم:

ای فرشتگان به سراغ میخانه عشق بروید و در آنجا خداوند را به پاکی ستایش کنید چرا که در آنجا گل وجود آدمی را ورز می دهند.

نکات و آرایه های ادبی:

ملک: فرشته.

طینت: گِل.

مُخَمَّـر : تخمیر کردن، وَرز دادن.

نکته: بیت فوق از لحاظ معنایی یادآور بیت زیر است:

دوش دیدم که ملایک در میخانه زدند            گل آدم بسرشتند و به پیمانه زدند.

بیت هشتم:

معنای بیت هشتم:

هنگام صبح از عرش الهی بانگ و فریادی می آمد جبرییل گفت: مثل اینکه فرشتگان مشغول حفظ کردن شعر حافظ هستند.

نکات و آرایه های ادبی:

عقل: عقل اول یا همان جبرییل.

قدسیان: ملایکه، ساکنان عالم ملکوت.