بیت نخست:
معنای بیت نخست:
نور چهره‌ی تو، تمام دیده‌ها را روشن کرده است، احسان و نیکی خاک درگاه تو مانند توتیا شفابخش هر دیده‌ای است.
نکات و آرایه‌ها:
پرتو: نور، روشنایی.
نیست که نیست: نیست که نباشد؛ هست.
منت: احسان، نیکی.
بیت دوم:
معنای بیت دوم:
تنها انسان‌های اهل بصیرت و صاحب نظر به چهره‌ی تو نگاه می‌کنند؛ آری، رمز و راز وجود تو همچون گیسو در سر همه وجود دارد.
نکات و آرایه‌ها:
تکرار: ناظر، نظر.
تناسب: گیسو، سر.
جناس: سرّ، سَر.
صاحب نظر: اهل بصیرت.
ناظر: بیننده.
سّر گیسو: اضافه تشبیهی.
بیت سوم:
معنای بیت سوم:
جای شگفتی نیست، اگر اشک سخن‌چین من، سرخ و خونین فرو ریخت؛ زیرا هر کس راز دیگران را برملا سازد، از کرده‌ی خود شرمسار و پشیمان خواهد شد.
نکات و آرایه‌ها:
غَـمّـازِ: سخن‌چین.
اشک غَـمّـازِ: اشک سخن‌چین؛ اشک از آنجا که پرده از عاشق برمی‌دارد و رمز و راز عشق او را آشکار می‌سازد، سخن‌چین نامیده می‌شود.
پرده‌در: رسوا کننده، آنکه رازی را آشکار سازد.
ایهام: سرخ برآمدن اشک؛ ۱. شرمسار و خجل بودن اشک، ۲. فرو ریختن اشک خونین.
بیت چهارم:
معنای بیت چهارم:
اگر می‌بینید تمام مسیرهای عبور و مرور از اشک‌های سیلخیز من خیس شده است، به خاطر این است که تا گرد و غباری از وزش نسیم بر دامن معشوق ننشیند.
نکات و آرایه‌ها:
سیلخیز: جایی که سیل در آن راه بیفتد.
نظر: چشم.
بیت پنجم:
معنای بیت پنجم:
برای اینکه باد صبا، از سیاهی گیسوی همچون شب تو هر جا سخنی نگوید و در مورد آن صحبت نکند، هر سحر با آن مشغول مجادله و بحث و جدل هستم.
نکات و آرایه‌ها:
اضافه تشبیهی: شام سر زلف.
گفت و شنید: بحث و جدل.
دم زدن: ادعا کردن، لاف زدن.
نکته: منظور از دم زدن باد صبا جدا از توصیف و بیان سیاهی معشوق، احتمالا می‌تواند اشاره به عطرآگین بودن آن نیز باشد.
بیت ششم:
معنای بیت ششم:
اگر من از وصال تو محرومم دلیلی جز بخت و اقبال بد خودم ندارد، و الا همه از وصال تو بهره‌مند و برخودار گشته‌اند.
نکات و آرایه‌ها:
طالع شوریده: بخت و اقبال نابسامان.
بیت هفتم:
معنای بیت هفتم:
ای معشوقی که همچون چشمهای گوارا نوشیدنی هستی، اگر می‌بینی شکر غرق آب و عرق می‌شود و آب می‌شود، بدین سبب است که شکر ، شیرینی خود را با لب شیرین تو مقایسه کرده است و اکنون از شدت شرمساری آب شده است.
نکات و آرایه‌ها:
جناس: غرق، عرق.
ایهام تناسب: لب شیرین و شکر.
ایهام: عرق؛ ۱. گلاب،۲. عرق شرمندگی.
چشمهی نوش: چشمهی گوارا و نوشیدنی.
بیت هشتم:
معنای بیت هشتم:
هر چند رندان بر همه‌ی رازها آگاهند و تمام اسرار را می‌دانند اما صلاح نمی‌بینند که اسرار نهانی را آشکار کنند و پرده از حقیقت ماجرا کنار بزنند.
نکات و آرایه‌ها:
کنایه: از پرده برون افتادن: آشکار شدن.
مصلحت نیست: صلاح نیست.
بیت نهم:
معنای بیت نهم:
ای معشوق، شیر که نماد شجاعت و بیباکی است در بیابان عشق تو همچون روباه ترسو و رمنده می‌شود؛ آه از این راه عشق تو که بیمناک است و هر گونه خطری در آن وجود دارد.
نکات و آرایه‌ها:
بادیه عشق: اضافه تشبیهی.
این راه: راه عشق.
جناس: آه، راه.
تناسب: شیر، بادیه، روباه.
بیت دهم:
معنای بیت دهم:
چشمم که از خاک درگاه تو بسی منت دارد و آن را سرمه‌ی خود می‌کند، در آرزوی رسیدن به تو بر در هر آستانی گریسته است و خاک درگاهی نیست که زیر بار منت اشک چشمم نباشد.
نکات و آرایه‌ها:
آب چشم: اشک.
منت: احسان و نیکی.
تکرار: منت.
تضاد: آب و خاک.
بیت یازدهم:
معنای بیت یازدهم:
از وجودم آن اندازه نام و نشان باقی مانده است که بتوان ادعا کرد هنوز هستم و زنده‌ام، و گرنه در این جسم نحیف و زار همه نوع ضعف و ناتوانی وجود دارد.
نکات و آرایه‌ها:
قَدَر: مقدار.
نیست که نیست: نیست که نباشد.
بیت دوازدهم:
معنای بیت دوازدهم:
ای معشوق سراپای وجودت سرشار از هنر و خوبی است و تنها یک هنر باقی مانده است و آن رضایت و خشنودی حافظ است؛ به عبارت دیگر: همه وجودت پر از کمال حسن و دلبری است، جز اینکه با من ناسازگاری و سر مهر نداری.
نکات و آرایه‌ها:
هنر: در اینجا مراد خوبی و حسن است.
