در خرابات مغان نور خدا می‌بینم

بیت نخست:

معنای بیت نخست:

در میکده مغان، تجلی نور الهی را مشاهده می­کنم، این شگفتی را ببین که من چه نوری را! از چه جایگاهی می­بینم.

نکات و آرایه‌­ها:

خرابات: در لغت به معنای قمارخانه و فاحشه خانه، اما در اصطلاح عرفانی به معنای خراب شدن صفات بشریه و فانی شدن وجود جسمانی، یا مرکز عیش و طرب روحانی.

مغان: پیشوایان و موبدان دین زردشتی.

نور خدا: جلوه‌­ی حق.

بیت دوم:

معنای بیت دوم:

ای پیشوای حاجیان، در برابر من خودنمایی نکن و فخر مفروش؛ چرا که تو تنها خانه‌­ی خدا را می­بینی ولی من صاحب­خانه را!

نکات و آرایه‌­ها:

جلوه فروختن: فخر و خودنمایی کردن.

ملک الحاج: سرپرست حاجیان.

خانه‌­خدا: صاحب­‌خانه؛ منظور خداوند است.

بیت سوم:

معنای بیت سوم:

قصد دارم گره‌­های زلفِ پر پیچ و تابِ زیبارویان را باز کنم و عطر خوشبوی آن را آشکار سازم؛ می‌­دانم فکر دور و محالی است و قطعا خطا می­بینم؛ یعنی رسیدن به یار فکر محال و دور از واقعیت است.

نکات و آرایه­‌ها:

بتان: زیبارویان.

نافه‌­گشایی: گشودن سر نافه و بوی خوش پراکندن؛ در اینجا استعاره از گشودن گره­‌های زلف پر پیچ و تاب معشوق.

فکر دور: فکر محال.

خطا می­بینم: خطا تشخیص می­‌دهم.

بیت چهارم:

معنای بیت چهارم:

از سر لطف و عنایت شما، هم آتش به دلم افتاده است و هم اشک چشمانم جاری است، هم در سحرگاه آه می­کشم و هم شب‌­هنگام ناله سر می­‌دهم.

نکات و آرایه­‌ها:

نظر: توجه و عنایت.

نکته: بیت را به دو شکل می‌­توان تفسیر کرد؛ ۱. از سر طنز به کلمه نظر نگاه کنیم؛ حافظ به طنز به معشوق می­‌گوید: آنقدر به من توجه و عنایت داری که دچار تمام این مشکلات ( سوز دل و…) شده­ام، ۲. کلمات سوز دل و… با نگاه عرفانی معنی کنیم.

بیت پنجم:

معنای بیت پنجم:

چهره­‌ی زیبای تو هر لحظه در خیال من نقشی تازه به وجود می­‌آورد؛ با چه کسی می­‌توانم بگویم که در این پرده‌­ی پر نقش خیال، چه نقش­‌های شگفتی می­‌بینم.

نکات و آرایه‌­ها:

راه خیال: اضافه تشبیهی.

نکته: مصراع اول به این گونه نیز میتوان معنی کرد: هر لحظه راه خیال چهره‌ی زیبای تو را برای من نقش می‌زند.

بیت ششم:

معنای بیت ششم:

آن بوی خوش و عطرآگینی که من سحرگاهان از باد صبا استشمام می­کنم، آنقدر خوشبو و معطر است که حتی مشک ختن و نافه­‌چین به پای آن نمی­‌رسند.

نکات و آرایه‌­ها:

نافه: کیسه­‌ای است به حجم یک نارنج در زیر شکم آهوی نر که ماده­‌ای سیاه رنگ از آن خارج می­‌گردد و بسیار خوشبو است.

بیت هفتم:

معنای بیت هفتم:

دوستان، از نظر بازی حافظ، ایرادی مگیرید؛ چرا که من او را از دوستداران شما می­‌دانم.

نکات و آرایه‌­ها:

نظربازی: از کلمات کلیدی دیوان حافظ است که گویا حافظ آن را فضیلت می­‌داند؛ نظربازی در واقع نگاه کردن به چهره­‌ی زیبارویان است و در نظر وی این نگاه دور از فساد و ابتذال است.