بیت نخست:
معنای بیت نخست:
ای معشوق دست از دلبری و عشوه‌گری بردار که صاحب‌نظران بسیاری در اینجا حضور دارند و همه، غریب و آشنا، از همه طرف تنها به تو نگاه می‌کنند.
نکات و آرایه‌ها:
شوخی: عشوه‌گری، دلبری.
صاحب‌نظر: بینا، آگاه.
تضاد: بیگانه و خویش.
تضاد: پس و پیش.
تناسب: نظر، نگران.
بیت دوم:
معنای بیت دوم:
هیچ‌کس در این عالم پیدا نمی‌شود که نظری، هرچند پنهانی به تو نداشته باشد، من نیز همچون همه‌ی مخلوقات می‌خواهم به تو نگاه کنم.
نکات و آرایه‌ها:
نظر داشتن: توجه داشتن، التفات داشتن.
تکرار: بر آن.
بیت سوم:
معنای بیت سوم:
کسانی واقعا اهل نظر و صاحب بینایی هستند که از روی اخلاص و عشق به تو نگاه می‌کنند و گرنه دیگران کوردل و نابینا هستند.
نکات و آرایه‌ها:
ارادت: دوستی از روی اخلاص.
بیبصر: نابینا، آنکه بصیرت ندارد.
بیت چهارم:
معنای بیت چهارم:
هر کس به جز غم دوری از تو غم دیگری بخورد، بیهوده غم خورده است؛ حال می‌خواهد غم امور دینی بخورد یا غم امور دنیوی.
نکات و آرایه‌ها:
تکرار: غم.
بیت پنجم:
معنای بیت پنجم:
ای ساقی! آن کوزه‌ی شراب میخانه را به درویش بده؛ چرا که آنان که از دنیا رفته‌اند تبدیل به گِلی برای کوزه‌گران خواهند شد.
نکات و آرایه‌ها:
خُمخانه: میخانه، سردابی که در آن خم‌ها را می‌گذارند.
درویش: خواهنده، سائل، تهیدست.
نکته: بیت دارای اندیشه خیامی است.
بیت ششم:
معنای بیت ششم:
چشمی که هنوز بهره‌ای از تو نبرده است و تو را ندیده حقیقتا هنوز هیچ چیز ندیده است، افسوس بر این انسان‌ها که عمر خود را در غفلت و نادانی می‌گذرانند.
نکات و آرایه‌ها:
جمال: زیبایی.
تضاد: ندیده و دیده.
تناسب: چشم، دیده.
بیت هفتم:
معنای بیت هفتم:
به هر طرف که رو کنی جماعتی منتظر و مشتاق تو هستند؛ باید ببینیم کجا می‌خواهی بروی و در اندیشه‌ی چه کسی هستی.
نکات و آرایه‌ها:
رای: اندیشه.
پروای کسی داشتن: در اندیشه او بودن.
بیت هشتم:
معنای بیت هشتم:
این صوفیان که با دیدن تو به رقص و سماع می‌پردازند، وقتی که میروی، به دنبالت از شدت ناشکیبای و بی‌قراری جامه بر تن خود پاره می‌کنند.
نکات و آرایه‌ها:
جامه‌دریدن: کنایه از بی‌قرار شدن و ناشکیبایی کردن.
بیت نهم:
معنای بیت نهم:
سعدی! به بهانه‌ی اینکه معشوق جفاکار است نمی‌توان دست از عشق او کشید؛ حقیقت این است که اگر معشوق مرا از خانه خویش براند بر درگاه خانه‌اش خواهم نشست.
