بسیار سفر باید تا پخته شود خامی معنی

بیت نخست:

معنای بیت نخست:

انسان خام برای اینکه با تجربه و کارآزموده شود باید سفرهای (جسمی و روحی) بسیار انجام دهد؛ انسان‌­های پرهیزگار نیز تا جامی از باده­‌ی عشق و معرفت ننوشند، خالص و زلال نخواهند شد.

نکات و آرایه­‌ها:

تضاد:پخته، خام.

جناس: خامی، جامی.

جناس: صوفی، صافی.

بیت دوم:

معنای بیت دوم:

برای هر کس سرنوشتی تعیین شده است و سرانجامی رقم خورده است، حال می­‌خواهد پیری عابد و زاهد باشد و یا رندی ساکن خرابات.

نکات و آرایه‌­ها:

پیر مناجات: عابد، زاهد.

رند خراباتی: مقابل پیر مناجات: شخص لاابالی و بی­‌قید و بند.

قلم رفتن بر کسی: مقدر شدن سرنوشت.

بیت سوم:

معنای بیت سوم:

فردای قیامت که دیوان پاداش و کیفر برپا می‌­شود، مردم به اعمال و کردار خود امید دارند اما من به لطف و بخشش خداوند.

نکات و آرایه‌­ها:

فردا: قیامت.

دیوان جزا: دیوان پاداش و حسابرسی.

گوش به چیزی داشتن: منتظر چیزی بودن.

اِنعام: داد و دهش.

بیت چهارم:

معنای بیت چهارم:

ای بلبل اگر قصد فریاد کشیدن و نالیدن داری، من همراه و  هم­‌آوای تو هستم؛ چرا که تو دلباخته­‌ی گلی هستی من نیز شیفته­‌ی معشوقی زیبا اندام.

نکات و آرایه­‌ها:

هم‌­آواز: همراه، همانگ.

گل­اندام: معشوق.

تکرار: عشق.

تکرار: گل.

بیت پنجم:

معنای بیت پنجم:

کسانی که از دیدن معشوقی بالا بلند همچون سرو، بر روی پشت­‌بام محروم بوده‌­اند، دیدن سروِ لب­‌جو آنان را به شگفتی وا می‌­دارد و می­‌گویند: چه زیباست!

نکات و آرایه­‌ها:

سرو لب بام: استعاره از معشوق.

جناس: سرو.

بیت ششم:

معنای بیت ششم:

روزی خواهی دید که جسم من فدای سر کویش شده است، این  عید فدا شدن من برای معشوق اتفاق نمی‌­افتد مگر هر روز!

نکات و آرایه­‌ها:

تناسب: عید، قربان.

مترادف: روزی، ایامی.

بیت هفتم:

معنای بیت هفتم:

ای محبوبی که در دل زخم ­خورده و دردمند من هستی، و ای محبوبی که مهر و محبت من به تو همچون روان در جسم من است، دستِ­‌کم  از عاشق دعاگوی خود حتی شده با سخن ناسزایی یادی کن.

نکات و آرایه‌­ها:

ریش: زخمی.

بیت هشتم:

معنای بیت هشتم:

امید است که روزی خودِ تو از حال ما جویا شوی، و گرنه محال است که کسی از طرف ما به تو پیغامی برساند.

نکات و آرایه­‌ها:

باشد که: امید است که.

خبر پرسیدن: جویای احوال شدن.

هیهات: دور است، محال است.

تناسب: خبر، پیغام.

بیت نهم:

معنای بیت نهم:

هر چند شب انتظار مشتاقان و دل­‌سپردگان تاریک و طاقت‌­فرساست اما هرگز نباید از طلوع بامداد وصال و یا نمود روشنایی از فراز بام، نومید و مأیوس شد.

نکات و آرایه‌­ها:

ایهام: روشنی بام؛۱. طلوع بامداد، ۲. روشنایی پشت بام.

بیت دهم:

معنای بیت دهم:

سعدی! در ساحل دریا  هرگز نخواهی توانست مروارید صید کنی، اگر به دنبال رسیدن به آرزوی خود هستی باید با خطر­های بزرگ مواجه شوی.

نکات و آرایه‌­ها:

دردانه: مروارید.

جناس: کام.

کام نهنگان: استعاره از مواجهه شدن با خطرهای بزرگ.