بگذار تا مقابل روی تو بگذریم

بیت نخست:

معنای بیت نخست:

اجازه بده تا از برابر چهره‌­ی تو عبور کنیم و پنهانی در صورت زیبای تو نگاه کنیم.

نکات و آرایه ها:

بگذار: اجازه بده.

شمایل: چهره، صورت.

خوب: زیبا.

دزدیده نگریستن: نگاه پنهانی.

تناسب: روی، شمایل.

تضاد: بگذار و دزدیده.

جناس: بگذار، بگذریم.

بیت دوم:

معنای بیت دوم:

در هنگام جدایی و فراق، شور و شوق رسیدن به یار وجود دارد و در هنگام دیدار، ستم هجران و دیدار در پیش است؛ با این همه تحمل جور آسان­‌تر است، چرا که تاب و توان تحمل شوق تو را نداریم.

نکات و آرایه ها:

به: بهتر.

نکته: سعدی هر چند بیان می­کند که در هنگام جدایی، شور و شوق رسیدن وجود دارد و در هنگام  وصال، ترس جدایی، و آدم به طور معمول میان دو راهی شوق و جور، شوق را برمی‌­گزیند، اما در این بیت رندانه جور را انتخاب می‌­کند تا همچنان از وصال بهره‌­مند باشد و دلیلی که ذکر می‌­کند نیز بسیار زیباست چرا که بیان می­‌کند از آنجا که تاب و توان تحمل شوق تو را نداریم پس همین جور را انتخاب می­‌کنیم.

بیت سوم:

معنای بیت سوم:

اگر نگاهی به ما نمی­‌کنی و چهره‌­ات را از ما برمی‌­گردانی، فرمان و حکم در اختیار توست، (اما) بازگرد و ببین که چگونه چهره­‌ی خود را همچون فرشی در زیر قدم‌هایت پهن می‌­کنیم.

نکات و آرایه ها:

تکرار: روی.

حکم از آن توست: اختیار با تو است.

نکته: سعدی به طور ضمنی چهره­‌ی خود را به فرش تشبیه کرده است.

بیت چهارم:

معنای بیت چهارم:

ما با تو کاری داریم که هر چند  اگر تمام مردم روزگار دشمن ما شوند و در این دشمنی سر خود را از دست دهیم باز بر همان نیت و قصد خود خواهیم ماند.

نکات و آرایه ها:

سر با کسی داشتن: کاری با کسی داشتن.

سر برود: کشته شدن، از دست دادن سر.

بر سری بودن: بر آن قصد و نیت بودن.

تکرار: سر.

بیت پنجم:

معنای بیت پنجم:

گفتی که (تعداد) عاشقان من از ذرات خاک بیشتر هستند، (اختیار دارید، لطف می­کنید)(ارزش) ما از خاک بیشتر نه که از خاک کمتر است.

نکات و آرایه ها:

تجاهل العارف: در این بیت سعدی دانسته خود را به نادانی می‌­زند چرا که؛ معشوق در مقام نازیدن به خود می­‌گوید که جمعیت و تعداد عاشقان و مشتاقان من از (ذرات) خاک بیشتر است، اما شاعر از سر طنز و رندی خود را به ندانستن می‌­زند و می‌­گوید: اختیار دارید! ارزش ما از خاک کمتر است.

بیت ششم:

معنای بیت ششم:

جای شگفتی است که ما همواره از هواخواهان و عاشقان تو هستیم اما از همنشینی با تو محرومیم، در هر مجلسی که تو هستی حضور داریم اما همچون حلقه‌­ی در از مصاحبت با تو بی­‌نصیبیم.

نکات و آرایه ها:

اینت: شگفتا.

حلقه اول: مجلس.

حلقه دوم: آویز در.

جناس: حلقه.

تضاد: با تو بودن، با تو نبودن.

بیت هفتم:

معنای بیت هفتم:

هر چند هیچ‌گونه نشانه­‌ای از مهر و محبت از جانب تو مشاهده نکرده‌­ایم اما جای تعجب است که به خود نیز اجازه نمی­‌دهیم سراغ عشق و مهر کس دیگری برویم.

نکات و آرایه ها:

بوی مهر: کمترین نشانه­‌ای از مهر و محبت.

تکرار: مهر.

جناس: بوی، روی.

بیت هشتم:

معنای بیت هشتم:

به طور معمول، مردم، شکایت از دشمنان را به پیش دوستان خود می­‌برند؛ اگر کسی معشوق و دوستش، دشمنش باشد، نزد چه کسی شکایت کند؟

نکات و آرایه ها:

تضاد: دوست، دشمن.

تکرار: دوست، دشمن، شکایت، بردن.

بیت نهم:

معنای بیت نهم:

ما از سر اختیار، دَوان دَوان، به دنبال کسی نمی‌­رویم، در واقع آن کسی ما را چنان با شتاب پیش می­‌برد که اسیر عشق او هستیم و در دام عشق او گرفتار آمده­‌ایم.

نکات و آرایه ها:

در قفای کسی: به دنبال کسی.

بیت دهم:

معنای بیت دهم:

سعدی! تو در میان جمعیت عاشقان او چندان اعتبار و اهمیتی نداری؛ چرا که در دام عشق او چنان عاشقانی گرانقدری وجود دارند که تو در برابر آنان همچون صیدی لاغر و بی‌­ارزش جلوه می­کنی.

نکات و آرایه ها:

صید لاغر: شکار کوچک و بی­ارزش.

تضاد: کمند(در معنای کم بودن)، چندان.