بیت نخست:
معنای بیت نخست:
ای معشوق سرمست! هرچند دیر به دست ما آمدی اما هرگز تو را زود رها نخواهیم کرد.
نکات و آرایه‌ها:
تضاد: دیر، زود.
تضاد: سر، دامن.
تناسب: سر، دست.
دامن از دست دادن: رها کردن.
بیت دوم:
معنای بیت دوم:
عشق تو به آتشی شعله‌ور می‌ماند که هرچند کوشش کردیم تا با عقل و تدبیر آن را خاموش کنیم، نتوانستیم.
نکات و آرایه‌ها:
آتش عشق: اضافه تشبیهی.
آب تدبیر: اضافه تشبیهی.
بیت سوم:
معنای بیت سوم:
نمی‌توان از فرمان و خواسته تو سرپیچی کرد همچنین کسی نمی‌تواند در را به روی زیبای تو ببندد.
نکات و آرایه‌ها:
جناس: رای، روی.
سر تافتن: سرپیچی کردن.
تناسب: روی، سر.
بیت چهارم:
معنای بیت چهارم:
همانگونه که ماهی اسیر در قلاب نمی‌تواند به میل خود جایی برود، من نیز نمی‌توانم از نزدیک تو به جایی دیگر بروم.
نکات و آرایه‌ها:
شست: قلاب.
بیت پنجم:
معنای بیت پنجم:
حقیقت این است که بسیاری از انسان‌های درستکار از عشق لب شیرین دهنان توبه و پرهیز خود را شکسته و رها کرده‌اند.
نکات و آرایه‌ها:
سودا: خیال، فکر، عشق.
شکر دهن: شیرین لب.
تضاد: صالح و شکستن؛ تضاد معنایی پنهانی دارد.
بیت ششم:
معنای بیت ششم:
قامت تو چنان متناسب و بلند است که سرو بلند باغ و بوستان در برابرت کوتاه و حقیر به نظر می‌رسد.
نکات و آرایه‌ها:
درخت قامت: اضافه تشبیهی.
تضاد: بلند و پست.
تناسب: سرو، بوستان، درخت.
بیت هفتم:
معنای بیت هفتم:
بدا به حال کسی که از تو جدا شده است، خوشا به حال کسی که به وصال تو رسیده است.
نکات و آرایه‌ها:
از کسی بریدن: از او جدا شدن.
بیت هشتم:
معنای بیت هشتم:
چشمانت با ناز و کرشمه‌ی خود ما را کشت؛ انسان مست اگر مرتکب قتلی غیر عمد شود چه غمی دارد؟!
نکات و آرایه‌ها:
کرشمه: عشوه، ناز.
خوت ریختن: کشتن.
بیت نهم:
معنای بیت نهم:
سعدی! حقیقت این است که تا وقتی جان داری و زنده هستی، نمی‌توانی از دام زیبارویان بگریزی.
نکات و آرایه‌ها:
خوب‌رو: زیبارو.
بیت دهم:
معنای بیت دهم:
اگر تسلیم آنان نشوی و سجده بر درگاه آنان نکنی، مگر چاره‌ی دیگری داری؟ مگر دری دیگر وجود دارد؟
نکات و آرایه‌ها:
آستان: درگاه.
سر نهادن: تسلیم شدن.
